اتحاد اسلامی
پنجشنبه, ۱۸ فروردين ۱۳۹۰، ۰۹:۵۶ ق.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
... تَعالَوْا إِلى کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذ َ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ ...
... بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروى کنیم که به جز خداى یکتا را نپرستیم، و چیزى را با او شریک قرار ندهیم، و برخى ، برخى را به جاى خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم ...
(64)ال عمران
... تَعالَوْا إِلى کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذ َ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ ...
... بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروى کنیم که به جز خداى یکتا را نپرستیم، و چیزى را با او شریک قرار ندهیم، و برخى ، برخى را به جاى خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم ...
(64)ال عمران
اتحاد اسلامی
طبعاً هرکس میخواهد بداند:
آن چه على در باره آن میاندیشید؛
آن چه على نمیخواست آسیب ببیند؛
آن چه على آن اندازه برایش اهمیت قائل بود که چنان رنج جانکاه را تحمل کرد؛ چه بود؟
باید گفت آن چیز وحدت صفوف مسلمین و راه نیافتن تفرقه در آن است. مسلمین قوّت و قدرت خود را ، مدیون وحدت صفوف و اتفاق کلمه خود بودند. موفقیت هاى محیّرالعقول خود را در سال هاى بعد نیز از برکت همین وحدت کلمه کسب کردند. على القاعده على به خاطر همین مصلحت، سکوت و مدارا کرد.
اما مگر باورکردنى است که جوانى سى وسه ساله دوراندیشی و اخلاص را تا آنجا رسانده باشد و تا آن حد بر نفس خویش مسلط و نسبت به اسلام وفادار و متفانى باشد که به خاطر اسلام راهى را انتخاب کند که پایانش محرومیت و خرد شدن خود اوست؟!
بلى باور کردنى است. شخصیت خارق العاده على در چنین مواقعى روشن مىگردد. تنها حدس نیست؛ على شخصاً در این موضوع بحث کرده و با کمال صراحت علت را که جز علاقه به عدم تفرقه میان مسلمین نیست بیان کرده است.
ابن ابى الحدید در شرح خطبه شقشقیه نقل مىکند:
«در داستان شورا چون عباس مىدانست که نتیجه چیست، از على خواست که در جلسه شرکت نکند اما على با این که نظر عباس را از لحاظ نتیجه تأیید مىکرد، پیشنهاد را نپذیرفت و عذرش این بود: «انّى اکْرَهُ الْخِلافَ» من اختلاف را دوست نمىدارم. عباس گفت: «اذاً تَرى ما تَکْرَهُ» یعنى بنابراین با آنچه دوست ندارى مواجه خواهى شد.»
ابن ابی الحدید ، ذیل خطبه 65 نقل مىکند:
«یکى از فرزندان ابولهب اشعارى مبتنى بر فضیلت و ذى حق بودن على و بر ذمّ مخالفانش سرود. على او را از سرودن این گونه اشعار که در واقع نوعى تحریک و شعار بود نهى کرد و فرمود: «سَلامَةُ الدّینِ احَبُّ الَیْنا مِنْ غَیْرِهِ» براى ما سلامت اسلام و اینکه اساس اسلام باقى بماند از هر چیز دیگر محبوب تر و با ارج تر است.»از همه بالاتر و صریح تر در خود نهج البلاغه آمده است. در سه مورد از نهج البلاغه این تصریح دیده مىشود:
1. در جواب ابوسفیان، آنگاه که آمد و مىخواست تحت عنوان حمایت از على علیه السلام فتنه به پا کند فرمود:
شُقّوا امْواجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجاةِ وَ عَرِّجوا عَنْ طَریقِ الْمُنافَرَةِ، وَضَعوا تیجانَ الْمُفاخَرَةِ
امواج دریاى فتنه را با کشتیهاى نجات بشکافید، از راه خلاف و تفرقه دورى گزینید و نشانههاى تفاخر بر یکدیگر را از سر بر زمین نهید.
2. در شوراى 6 نفرى پس از تعیین و انتخاب عثمان از طرف عبد الرحمن بن عوف فرمود:
لَقَدْ عَلِمْتُمْ انّى احَقُّ النّاسِ بِها مِنْ غَیْرى وَ وَاللَّهِ لَاسَلِّمَنَّ ما سَلِمَتْ
امورُالْمُسْلِمینَ وَ لَمْ یَکُنْ فیها جَوْرٌ الّا عَلَىَّ خاصَّةً
شما خود مىدانید من از همه براى خلافت شایسته ترم. به خدا سوگند مادامى که کار مسلمین روبه راه باشد و تنها بر من جور و جفا شده باشد مخالفتى نخواهم کرد.
3. آنگاه که مالک اشتر از طرف على علیه السلام نامزد حکومت مصر شد، آن حضرت نامهاى براى مردم مصر نوشت (این نامه غیر از دستورالعمل مطوّلى است که معروف است). در آن نامه جریان صدر اسلام را نقل مىکند، تا آنجا که مىفرماید:
فَامْسَکْتُ یَدى حَتّى رَایْتُ راجِعَةَ النّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الْاسلامِ یَدْعونَ الى مَحْقِ دینِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله فَخَشیتُ انْ لَمْ انْصُرِ الْاسْلامَ وَ اهْلَهُ انْ ارى فیهِ ثَلْماً اوْهَدْماً تَکونُ الْمُصیبَةُ بِهِ عَلَىَّ اعْظَمَ مِنْ فَوْتِ وِلایَتِکُمُ الَّتى انَّما هِىَ مَتاعُ ایّامٍ قَلائِلَ
من اول دستم را پس کشیدم تا آنکه دیدم گروهى از مردم از اسلام برگشتند (مرتد شدند اهل ردّه) و مردم را به محو دین محمّد دعوت مىکنند. ترسیدم که اگر در این لحظات حساس، اسلام و مسلمین را یارى نکنم خرابى یا شکافى در اساس اسلام خواهم دید که مصیبت آن بر من از مصیبت از دست رفتن چندروزه خلافت بسى بیشتر است.
سرنوشت اختصاصى و مشترک یکی از تفاوت هایی است که بین نظام دنیا و نظام آخرت وجود دارد. سرنوشت ها در دنیا تا حدّى مشترک است ولى در آخرت هر کس سرنوشتى جداگانه دارد. منظور این است که زندگى دنیا اجتماعى است و در زندگى اجتماعى همبستگى و وحدت حکم فرماست، کارهاى خوب نیکوکاران در سعادت دیگران مؤثر است و کارهاى بد بدکاران نیز در جامعه اثر مىگذارد و به همین دلیل است که مسؤولیت هاى مشترک نیز وجود دارد. افراد یک جامعه مانند اعضاء و جوارح بدن، کم و بیش جور یکدیگر را باید بکشند، اختلال یکى از آنها موجب زوال سلامت از عضوهاى دیگر مىگردد؛ مثلا اگر کبد خوب کار نکند، ضرر آن به عضوهاى دیگر هم مىرسد.
به واسطه سرنوشت مشترک داشتن افراد اجتماع است که اگر یک نفر بخواهد گناهى مرتکب شود بر دیگران لازم است مانع او گردند. رسول اکرم (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) تأثیر گناه فرد را بر جامعه ضمن مثلى بیان کردهاند که گروهى سوار کشتى بودند و کشتى در دریا حرکت مىکرد؛ یکى از مسافران، در جایى که نشسته بود مشغول سوراخ کردن کشتى شد، دیگران به عذر اینکه جایگاه شخص خودش را سوراخ مىکند متعرّض او نشدند و کشتى غرق شد؛ ولى اگر دستش را گرفته و مانع کارش مىشدند هم خود جان به سلامت مىبردند و هم او را نجات مىدادند .
در دنیا خشک و تر با هم مىسوزند و یا با هم از سوختن مصون مىمانند. در جامعه که گروهى زندگى مشترک دارند و در آن، هم بدکار هست و هم نیکوکار، گاهى بدکاران از ثمره کار نیکوکاران منتفع مىگردند و گاهى مردم بیگناه از صدمه ی گناهکاران آسیب مىبینند.
انسان ها مجموعاً یک «واحد» واقعى به شمار مىروند و از یک وجدان مشترک انسانى، ماوراى وجدان طبقاتى، مذهبى، ملى، نژادى بهرهمندند. چه انسان هایى مجموعاً یک «خود» دارند و روح واحد بر آنها حکم فرماست؟ خودآگاهى انسانى در میان چه انسان هایى رشد مىیابد و نمو مىکند و در آن ها همدردى و همپیکرى ایجاد مىکند؟ آیا تنها میان انسان هاى به انسانیت رسیده که ارزش هاى انسانى و در حقیقت ماهیت واقعى انسانى در آن ها به فعلیت رسیده و تحقق یافته است، یا انسان هایى که در حد بالقوّه بودن باقى ماندهاند، یا انسان هاى مسخ شده و تغییر ماهیت داده و تبدیل به بدترین جانوران شده؟ کدام یک؟ آیا همه اینها با هم؟
بدیهى است آنجا که سخن از دردمندى متقابل است، سخن در این است که همه اعضاى یک پیکرند و از درد یکدیگر بىقرارند، همه این ها نمىتوانند اینچنین باشند. انسان بدوى وحشى که در حد طفولیت باقى مانده و فطرت انسانىاش هنوز خواب است وتحریک نشده است، کى چنین احساس دردمندى دارد؟ کى چنین روح مشترکى بر او حاکم است؟ تکلیف انسان مسخ شده که کاملًا روشن است.
پس تنها انسانهاى به انسانیت رسیده، انسان هاى ماهیت انسانى یافته، انسان هاى بارور شده از نظر فطریات انسانى هستند که واقعاً اعضاى یک پیکرند، روح واحد بر آنها حکم فرماست و «چو عضوى به درد آورد روزگار- دگر عضوها را نماند قرار».
چنین انسان هایى که همه ارزشهاى فطرى در آنها روییده است همان انسان هاى «مؤمن» اند، زیرا ایمان در رأس فطریات و ارزشهاى اصیل انسانى واقع است.
پس آن چه واقعاً انسان ها را به صورت «ما» درمىآورد، روح واحد در آن ها مىدمد، آن چه اینچنین معجزه اخلاقى و انسانى از او سر مىزند، «همایمانى» است نه همگوهرى و هم ریشهاى و هم زایشى که در سخن سعدى آمده است. آن چه سعدى گفته ایدهآل است نه واقعیت، بلکه ایدهآل هم نیست. چه جهتى دارد که موسى همپیکر فرعون، ابوذر همدرد معاویه، و لومومبا بىقرار چومبه باشد؟
آن چه هم واقعیت است و هم ایدهآل، وحدت انسان هاى بالفعل یعنى انسان هاى به انسانیت رسیده و ارزشیافته است. این است که رسول اکرم در سخن خود، که سعدى آن را اقتباس کرده و با تعمیمِ غلط خرابش کرده است، بهجاى آنکه بگوید ، بنىآدم اعضاى یک پیکرند، فرمود:
مؤمنان اعضاى یک انداماند، هرگاه عضوى به درد آید، با تب و بىخوابى با او همدردى مىکنند؛
شک نیست که انسانِ به انسانیت رسیده، نسبت به همه انسان ها بلکه نسبت به همه اشیاء مهر مىورزد حتى نسبت به انسان هاى مسخشده و تغییر ماهیت داده؛ لهذا خداوند پیامبر را «رحمةً للعالمین» مىخواند. اینگونه انسان ها نسبت به کسانى که به آنها دشمنى مىکنند نیز مهرورزند. على علیه السلام درباره پسر ملجم مرادى مىگفت: من زندگى او را دوست دارم و او قتل مرا. ولى سخن در «محبت متقابل» و «دردمندى متقابل» است. محبت و مهرورزى متقابل تنها در میان جامعه اهل ایمان تحققپذیر است و بس.
بدیهى است که لازمه ی محبت عمومى داشتن به همه انسانها «صلح کلى» و مسئولیت نداشتن، کار به کار گمراه و ظالم نداشتن نیست؛ برعکس، انسان گرایى واقعى شدیدترین مسئولیت ها را در این زمینهها ایجاب مىکند.
منبع : سیری در نهج البلاغه - عدل الهی - انسان در قرآن
آن چه على در باره آن میاندیشید؛
آن چه على نمیخواست آسیب ببیند؛
آن چه على آن اندازه برایش اهمیت قائل بود که چنان رنج جانکاه را تحمل کرد؛ چه بود؟
باید گفت آن چیز وحدت صفوف مسلمین و راه نیافتن تفرقه در آن است. مسلمین قوّت و قدرت خود را ، مدیون وحدت صفوف و اتفاق کلمه خود بودند. موفقیت هاى محیّرالعقول خود را در سال هاى بعد نیز از برکت همین وحدت کلمه کسب کردند. على القاعده على به خاطر همین مصلحت، سکوت و مدارا کرد.
اما مگر باورکردنى است که جوانى سى وسه ساله دوراندیشی و اخلاص را تا آنجا رسانده باشد و تا آن حد بر نفس خویش مسلط و نسبت به اسلام وفادار و متفانى باشد که به خاطر اسلام راهى را انتخاب کند که پایانش محرومیت و خرد شدن خود اوست؟!
بلى باور کردنى است. شخصیت خارق العاده على در چنین مواقعى روشن مىگردد. تنها حدس نیست؛ على شخصاً در این موضوع بحث کرده و با کمال صراحت علت را که جز علاقه به عدم تفرقه میان مسلمین نیست بیان کرده است.
ابن ابى الحدید در شرح خطبه شقشقیه نقل مىکند:
«در داستان شورا چون عباس مىدانست که نتیجه چیست، از على خواست که در جلسه شرکت نکند اما على با این که نظر عباس را از لحاظ نتیجه تأیید مىکرد، پیشنهاد را نپذیرفت و عذرش این بود: «انّى اکْرَهُ الْخِلافَ» من اختلاف را دوست نمىدارم. عباس گفت: «اذاً تَرى ما تَکْرَهُ» یعنى بنابراین با آنچه دوست ندارى مواجه خواهى شد.»
ابن ابی الحدید ، ذیل خطبه 65 نقل مىکند:
«یکى از فرزندان ابولهب اشعارى مبتنى بر فضیلت و ذى حق بودن على و بر ذمّ مخالفانش سرود. على او را از سرودن این گونه اشعار که در واقع نوعى تحریک و شعار بود نهى کرد و فرمود: «سَلامَةُ الدّینِ احَبُّ الَیْنا مِنْ غَیْرِهِ» براى ما سلامت اسلام و اینکه اساس اسلام باقى بماند از هر چیز دیگر محبوب تر و با ارج تر است.»از همه بالاتر و صریح تر در خود نهج البلاغه آمده است. در سه مورد از نهج البلاغه این تصریح دیده مىشود:
1. در جواب ابوسفیان، آنگاه که آمد و مىخواست تحت عنوان حمایت از على علیه السلام فتنه به پا کند فرمود:
شُقّوا امْواجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجاةِ وَ عَرِّجوا عَنْ طَریقِ الْمُنافَرَةِ، وَضَعوا تیجانَ الْمُفاخَرَةِ
امواج دریاى فتنه را با کشتیهاى نجات بشکافید، از راه خلاف و تفرقه دورى گزینید و نشانههاى تفاخر بر یکدیگر را از سر بر زمین نهید.
2. در شوراى 6 نفرى پس از تعیین و انتخاب عثمان از طرف عبد الرحمن بن عوف فرمود:
لَقَدْ عَلِمْتُمْ انّى احَقُّ النّاسِ بِها مِنْ غَیْرى وَ وَاللَّهِ لَاسَلِّمَنَّ ما سَلِمَتْ
امورُالْمُسْلِمینَ وَ لَمْ یَکُنْ فیها جَوْرٌ الّا عَلَىَّ خاصَّةً
شما خود مىدانید من از همه براى خلافت شایسته ترم. به خدا سوگند مادامى که کار مسلمین روبه راه باشد و تنها بر من جور و جفا شده باشد مخالفتى نخواهم کرد.
3. آنگاه که مالک اشتر از طرف على علیه السلام نامزد حکومت مصر شد، آن حضرت نامهاى براى مردم مصر نوشت (این نامه غیر از دستورالعمل مطوّلى است که معروف است). در آن نامه جریان صدر اسلام را نقل مىکند، تا آنجا که مىفرماید:
فَامْسَکْتُ یَدى حَتّى رَایْتُ راجِعَةَ النّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الْاسلامِ یَدْعونَ الى مَحْقِ دینِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله فَخَشیتُ انْ لَمْ انْصُرِ الْاسْلامَ وَ اهْلَهُ انْ ارى فیهِ ثَلْماً اوْهَدْماً تَکونُ الْمُصیبَةُ بِهِ عَلَىَّ اعْظَمَ مِنْ فَوْتِ وِلایَتِکُمُ الَّتى انَّما هِىَ مَتاعُ ایّامٍ قَلائِلَ
من اول دستم را پس کشیدم تا آنکه دیدم گروهى از مردم از اسلام برگشتند (مرتد شدند اهل ردّه) و مردم را به محو دین محمّد دعوت مىکنند. ترسیدم که اگر در این لحظات حساس، اسلام و مسلمین را یارى نکنم خرابى یا شکافى در اساس اسلام خواهم دید که مصیبت آن بر من از مصیبت از دست رفتن چندروزه خلافت بسى بیشتر است.
سرنوشت اختصاصى و مشترک یکی از تفاوت هایی است که بین نظام دنیا و نظام آخرت وجود دارد. سرنوشت ها در دنیا تا حدّى مشترک است ولى در آخرت هر کس سرنوشتى جداگانه دارد. منظور این است که زندگى دنیا اجتماعى است و در زندگى اجتماعى همبستگى و وحدت حکم فرماست، کارهاى خوب نیکوکاران در سعادت دیگران مؤثر است و کارهاى بد بدکاران نیز در جامعه اثر مىگذارد و به همین دلیل است که مسؤولیت هاى مشترک نیز وجود دارد. افراد یک جامعه مانند اعضاء و جوارح بدن، کم و بیش جور یکدیگر را باید بکشند، اختلال یکى از آنها موجب زوال سلامت از عضوهاى دیگر مىگردد؛ مثلا اگر کبد خوب کار نکند، ضرر آن به عضوهاى دیگر هم مىرسد.
به واسطه سرنوشت مشترک داشتن افراد اجتماع است که اگر یک نفر بخواهد گناهى مرتکب شود بر دیگران لازم است مانع او گردند. رسول اکرم (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) تأثیر گناه فرد را بر جامعه ضمن مثلى بیان کردهاند که گروهى سوار کشتى بودند و کشتى در دریا حرکت مىکرد؛ یکى از مسافران، در جایى که نشسته بود مشغول سوراخ کردن کشتى شد، دیگران به عذر اینکه جایگاه شخص خودش را سوراخ مىکند متعرّض او نشدند و کشتى غرق شد؛ ولى اگر دستش را گرفته و مانع کارش مىشدند هم خود جان به سلامت مىبردند و هم او را نجات مىدادند .
در دنیا خشک و تر با هم مىسوزند و یا با هم از سوختن مصون مىمانند. در جامعه که گروهى زندگى مشترک دارند و در آن، هم بدکار هست و هم نیکوکار، گاهى بدکاران از ثمره کار نیکوکاران منتفع مىگردند و گاهى مردم بیگناه از صدمه ی گناهکاران آسیب مىبینند.
انسان ها مجموعاً یک «واحد» واقعى به شمار مىروند و از یک وجدان مشترک انسانى، ماوراى وجدان طبقاتى، مذهبى، ملى، نژادى بهرهمندند. چه انسان هایى مجموعاً یک «خود» دارند و روح واحد بر آنها حکم فرماست؟ خودآگاهى انسانى در میان چه انسان هایى رشد مىیابد و نمو مىکند و در آن ها همدردى و همپیکرى ایجاد مىکند؟ آیا تنها میان انسان هاى به انسانیت رسیده که ارزش هاى انسانى و در حقیقت ماهیت واقعى انسانى در آن ها به فعلیت رسیده و تحقق یافته است، یا انسان هایى که در حد بالقوّه بودن باقى ماندهاند، یا انسان هاى مسخ شده و تغییر ماهیت داده و تبدیل به بدترین جانوران شده؟ کدام یک؟ آیا همه اینها با هم؟
بدیهى است آنجا که سخن از دردمندى متقابل است، سخن در این است که همه اعضاى یک پیکرند و از درد یکدیگر بىقرارند، همه این ها نمىتوانند اینچنین باشند. انسان بدوى وحشى که در حد طفولیت باقى مانده و فطرت انسانىاش هنوز خواب است وتحریک نشده است، کى چنین احساس دردمندى دارد؟ کى چنین روح مشترکى بر او حاکم است؟ تکلیف انسان مسخ شده که کاملًا روشن است.
پس تنها انسانهاى به انسانیت رسیده، انسان هاى ماهیت انسانى یافته، انسان هاى بارور شده از نظر فطریات انسانى هستند که واقعاً اعضاى یک پیکرند، روح واحد بر آنها حکم فرماست و «چو عضوى به درد آورد روزگار- دگر عضوها را نماند قرار».
چنین انسان هایى که همه ارزشهاى فطرى در آنها روییده است همان انسان هاى «مؤمن» اند، زیرا ایمان در رأس فطریات و ارزشهاى اصیل انسانى واقع است.
پس آن چه واقعاً انسان ها را به صورت «ما» درمىآورد، روح واحد در آن ها مىدمد، آن چه اینچنین معجزه اخلاقى و انسانى از او سر مىزند، «همایمانى» است نه همگوهرى و هم ریشهاى و هم زایشى که در سخن سعدى آمده است. آن چه سعدى گفته ایدهآل است نه واقعیت، بلکه ایدهآل هم نیست. چه جهتى دارد که موسى همپیکر فرعون، ابوذر همدرد معاویه، و لومومبا بىقرار چومبه باشد؟
آن چه هم واقعیت است و هم ایدهآل، وحدت انسان هاى بالفعل یعنى انسان هاى به انسانیت رسیده و ارزشیافته است. این است که رسول اکرم در سخن خود، که سعدى آن را اقتباس کرده و با تعمیمِ غلط خرابش کرده است، بهجاى آنکه بگوید ، بنىآدم اعضاى یک پیکرند، فرمود:
مؤمنان اعضاى یک انداماند، هرگاه عضوى به درد آید، با تب و بىخوابى با او همدردى مىکنند؛
شک نیست که انسانِ به انسانیت رسیده، نسبت به همه انسان ها بلکه نسبت به همه اشیاء مهر مىورزد حتى نسبت به انسان هاى مسخشده و تغییر ماهیت داده؛ لهذا خداوند پیامبر را «رحمةً للعالمین» مىخواند. اینگونه انسان ها نسبت به کسانى که به آنها دشمنى مىکنند نیز مهرورزند. على علیه السلام درباره پسر ملجم مرادى مىگفت: من زندگى او را دوست دارم و او قتل مرا. ولى سخن در «محبت متقابل» و «دردمندى متقابل» است. محبت و مهرورزى متقابل تنها در میان جامعه اهل ایمان تحققپذیر است و بس.
بدیهى است که لازمه ی محبت عمومى داشتن به همه انسانها «صلح کلى» و مسئولیت نداشتن، کار به کار گمراه و ظالم نداشتن نیست؛ برعکس، انسان گرایى واقعى شدیدترین مسئولیت ها را در این زمینهها ایجاب مىکند.
منبع : سیری در نهج البلاغه - عدل الهی - انسان در قرآن
* و ما یستوی الاعمی و البصیر *
فاطر-
